"စာအရေးအသား ကောင်းစေရန်" – အပိုင်း ၂: ဘယ်လို ရေးမလဲ

ဒုတိယ အပိုင်းမှာ စာကောင်းတစ်ပုဒ် ဖြစ်လာဖို့ လိုက်နာရမဲ့ စည်းမျဉ်းတွေနဲ့ နည်းနာတွေကို အသေးစိတ် ကျကျ ရှင်းပြထားပါတယ်။

၈။ စည်းလုံးညီညွတ်မှု (Unity) 

• အဓိကအချက်: ကိုယ်ရေးတဲ့ စာတိုင်းမှာ ရှင်းလင်းတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တစ်ခု ရှိရမယ်။
• နာမ်စား ညီညွတ်မှု: ကိုယ့်စာထဲမှာ "ငါ" လား၊ "ငါတို့" လား၊ ဒါမှမဟုတ် "သူ/သူတို့" လား... တစ်ခုကို ရွေးလိုက်ပါ။ ပြီးရင် အစအဆုံး အဲဒါကိုပဲ သုံး။ ပြောင်းမပစ်နဲ့။
• ကာလ ညီညွတ်မှု: အတိတ်၊ ပစ္စုပ္ပန်၊ အနာဂတ် — တစ်ခုခုကို ရွေးထားရင် အဲဒီကာလကိုပဲ ဆက်ရေးပါ။ တမင်တကာ မပြောင်းသင့်ရင် ဟိုပြောင်းဒီပြောင်း လုပ်မနေနဲ့။
• စိတ်ခံစားမှု/အသံ ညီညွတ်မှု: ရယ်စရာလေးတွေနဲ့ စပြီး နောက်ဆုံးကျမှ ပညာရပ်ဆန်ဆန် ကြီးကြီးကျယ်ကျယ်ကြီး ပြီးမပစ်နဲ့။ စာရဲ့ သဘောထား တစ်ခုကို ရွေးပြီး ထိန်းသိမ်းထားပါ။
• လက်တွေ့လုပ်နည်း: မစခင်မှာ ဒီစာကြောင်းလေးကို အရင်ဖြည့်ကြည့်ပါ။
• “ဒီစာကတော့ _____ အကြောင်းဖြစ်ပြီး ငါ ပြောချင်တဲ့ အချက်ကတော့ _____ ဖြစ်တယ်။”
• ဒီစာကြောင်းက ခင်ဗျားရဲ့ လမ်းပြအိမ်မြှောင် ပဲ။ ဒီအချက်ကို အထောက်အကူမပြုတဲ့ စကားလုံးမှန်သမျှကို ဖြတ်ပစ်။
• သင်ခန်းစာ: စာရေးကောင်းသူက ပထမစာကြောင်းကနေ နောက်ဆုံးစာကြောင်းအထိ အမြင်တစ်ခု၊ ကာလတစ်ခုနဲ့ သဘောထားတစ်ခုကို မပြောင်းလဲအောင် ထိန်းထားတယ်။

၉။ အစပိုင်းနဲ့ အဆုံးသတ် (The Lead and the Ending) 

• အဓိကအချက်: အစမှာ လူတွေကို ချက်ချင်း ဆွဲဆောင် လိုက်ပါ။ အဆုံးမှာတော့ သိမ်သိမ်မွေ့မွေ့ လွှတ်ပေး လိုက်ပါ။
• အစပိုင်း (The Lead):
• ပထမစာကြောင်းက စာဖတ်သူကို ဆက်ဖတ်ချင်စိတ် ဖြစ်သွားအောင် လုပ်ရမယ်။ သိချင်စိတ်ပေါ်လာဖို့က အဓိကပဲ။
• အစပိုင်းက တောက်ပနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ရိုးသားပြီး လူသားဆန်နေဖို့ ပိုအရေးကြီးတယ်။
• ယေဘုယျအချက်တွေနဲ့ "ဟိုဟာရှင်းပြ၊ ဒီဟာရှင်းပြ" လုပ်တဲ့ နိဒါန်းမျိုးတွေ ရှောင်။ ဇာတ်လမ်း တကယ်စတင်တဲ့ နေရာကနေ စလိုက်ပါ။
• အဆုံးသတ် (The Ending):
• အဆုံးသတ်က ရှောင်လွှဲလို့မရတဲ့ ခံစားချက်မျိုး ဖြစ်သင့်တယ်။ ဒီစာက အမြဲတမ်း ဒီအဆုံးသတ်ဆီကိုပဲ ဦးတည်နေခဲ့တာလို့ ခံစားရအောင် ရေးပါ။
• စာဖတ်သူ သိပြီးသားအရာတွေကို ပြန်ချုပ်ပြောဖို့ မကြိုးစားနဲ့။ ပဲ့တင်သံ ဒါမှမဟုတ် ထိုးထွင်းသိမြင်မှု အသစ်တစ်ခု ပေးပြီး ချန်ထားခဲ့။
• ကောင်းတဲ့ အဆုံးသတ်တွေက အစပိုင်းက စိတ်ကူးကို ပြန်လည်ပဲ့တင်ထပ်ပြီး ကျေနပ်မှုကို ပေးတယ်။
• သင်ခန်းစာ: အစက စာဖတ်သူကို ဖိတ်ခေါ်တယ်၊ အဆုံးသတ်က သူတို့ကို မှတ်သားစရာတစ်ခု ပေးပြီး ပြန်လွှတ်ပေးတယ်။

၁၀။ အပိုင်းငယ်များ (Bits & Pieces) 

• အဓိကအချက်: စာရေးတာဟာ သေးငယ်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ အများကြီးကနေ တိုးတက်လာတာ။
• Zinsser က စာရေးသူရဲ့ စည်းကမ်းကို ပုံဖော်ပေးတဲ့ လက်မှုပညာ "စည်းမျဉ်းလေးတွေ" ကို ပြောပြထားတယ်:
• စာပိုဒ်များ: တိုအောင်ထားပါ။ တစ်ပိုဒ်မှာ စိတ်ကူးတစ်ခုပဲ ဖော်ပြပါ။
• အကူးအပြောင်းများ: မလိုအပ်ဘဲ "ဒါပေမဲ့၊ သို့သော်၊ ထို့ကြောင့်" လိုမျိုး စကားလုံးတွေကို ရှောင်ပါ။ သူ့အဆက်ဆက်နဲ့သူ သဘာဝအတိုင်း စီးဆင်း နေပါစေ။
• အချိုးအစား: အရေးကြီးတဲ့အရာကို နေရာပိုပေး။ မလိုအပ်တာကို ဖြတ်တောက်။
• စိတ်ခံစားမှု ထိန်းချုပ်မှု: ကိုယ့်အသံက ညင်သာစွာ ပြောင်းလဲနိုင်ပေမဲ့ ညီညွတ်မှု ရှိနေရမယ်။
• ဟာသ: ခြွေတာစွာနဲ့ ရိုးသားစွာ သုံးပါ။ သူများထိခိုက်အောင် ဘယ်တော့မှ မလုပ်ပါနဲ့။
• ကိုးကားချက်: ထပ်ခါတလဲလဲ မပြောဘဲ နားလည်မှုကို တိုးတက်စေမယ့် ကိုးကားချက်တွေကိုပဲ ရွေးပါ။
• ပုဒ်ဖြတ် ပုဒ်ရပ်: အလှဆင်ဖို့ မဟုတ်ဘဲ စည်းချက်နဲ့ ရှင်းလင်းမှုကို လမ်းညွှန်ဖို့ သုံးပါ။
• သင်ခန်းစာ: သေးငယ်တဲ့ အလေ့ကျင့်တွေကိုပါ ပိုင်နိုင်မှ စာရေးကောင်းသူဖြစ်မယ်။ စာပိုဒ်၊ ကြိယာနဲ့ အကူးအပြောင်းတိုင်းက ခင်ဗျားရဲ့ စာဖတ်သူ ယုံကြည်မှုကို တည်ဆောက်တာ ဒါမှမဟုတ် ပျက်စီးစေတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

အပိုင်း ၂ ရဲ့ အဓိက မှတ်သားစရာများ

• မရေးခင် ညီညွတ်မှုကို အရင်ဆုံး ဆုံးဖြတ်ပါ။ ဘာပြောချင်လဲ သိပြီး အဲဒါကိုပဲ အစအဆုံး ကိုင်ထား။
• အားအင်အပြည့်နဲ့ စပါ။ ပထမစာကြောင်းက တစ်ခုခုကို ကတိပေးနေရမယ်။
• သိမ်သိမ်မွေ့မွေ့ အဆုံးသတ်ပါ။ စာဖတ်သူကို ဝန်ပိစေတာမျိုး မဟုတ်ဘဲ ကျေနပ်စေတဲ့ ခံစားချက်နဲ့ ချန်ထားခဲ့။
• ဖွဲ့စည်းပုံကို လေးစားပါ။ စာပိုဒ်တွေက စာဖတ်သူရဲ့ မျက်လုံးအတွက် မြင်သာတဲ့ အသက်ရှူ  ရပ်နားရာ နေရာတွေ ဖြစ်တယ်။
• အသေးစိတ်ကို ဂရုစိုက်ပါ။ နည်းပညာပိုင်းဆိုင်ရာ ရွေးချယ်မှု သေးသေးလေးတွေက စည်းချက်နဲ့ အသံကို ကြီးမားစွာ သက်ရောက်မှု ရှိတယ်။
• ပြန်ပြင်ရေးသားတာက စီးဆင်းမှုကို ပုံဖော်ပေးတာ။

စာရေးကောင်းအောင် လေ့ကျင့်မယ် (အပိုင်း ၂)

လေ့ကျင့်ခန်း ၁ – ကိုယ့်စာရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို ရှာပါ

• ရည်ရွယ်ချက်: စာမရေးခင် ကိုယ်ပြောချင်တဲ့ ဗဟိုရည်ရွယ်ချက် ကို အရင်ရှာရအောင်။
• လေ့ကျင့်ခန်း:
• ဒီတစ်ပတ် ရေးချင်တဲ့ ခေါင်းစဉ်တစ်ခုကို ရွေးပါ။
• ပြီးရင် ဒီစာကြောင်း နှစ်ကြောင်းကို ဖြည့်ပါ။
• "ဒီစာကတော့ _____ အကြောင်းဖြစ်တယ်" "ကျွန်တော် တကယ်ပြောချင်တဲ့အရာကတော့ _____ ပဲ"
• ဒီစာကြောင်းနှစ်ကြောင်းကို လမ်းညွှန်ချက် အဖြစ် သုံးပါ။
• စဉ်းစားပါ: ဒီလို အာရုံစိုက်လိုက်တာက ကိုယ်ထည့်မယ့်၊ ဒါမှမဟုတ် ဖယ်ထုတ်မယ့် အရာတွေကို ဘယ်လို ပြောင်းလဲသွားစေလဲ?
• သင်ခန်းစာ: စာကောင်းတစ်စောင်တိုင်းက သူ ဘာပြောချင်တယ် ဆိုတာကို တိတိကျကျ သိတယ်။

လေ့ကျင့်ခန်း ၂ – ကာလနဲ့ အသံကို တသမတ်တည်း ထားပါ

• ရည်ရွယ်ချက်: ကာလနဲ့ ရှုထောင့်ရဲ့ စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို လေ့ကျင့်ရအောင်။
• လေ့ကျင့်ခန်း:
• အတိတ်ကာလ နဲ့ စာပိုဒ်တိုလေး တစ်ခု ရေးပါ။
• ပြီးရင် အဲဒါကိုပဲ ပစ္စုပ္ပန်ကာလ နဲ့ လုံးဝ ပြန်ရေးလိုက်ပါ။
• ဗားရှင်းနှစ်ခုရဲ့ အသံနဲ့ အားအင် ကို နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ပါ။
• စဉ်းစားပါ: ကိုယ့်ခေါင်းစဉ်အတွက် ဘယ်ကာလက ပိုပြီး သဘာဝကျတယ်လို့ ခံစားရလဲ?
• သင်ခန်းစာ: ရှုထောင့်တစ်ခု (ကာလ၊ နာမ်စား၊ အသံ) ကို ရွေးချယ်ပြီး အဲဒါကိုပဲ စွဲမြဲစွာ ကိုင်ထား။

လေ့ကျင့်ခန်း ၃ – အစပိုင်းကို ကျွမ်းကျင်ပါစေ (The Lead)

• ရည်ရွယ်ချက်: စာကြောင်းတစ်ကြောင်းတည်းနဲ့ စာဖတ်သူကို ဆွဲဆောင်လိုက်ပါ။
• လေ့ကျင့်ခန်း:
• ဇာတ်လမ်း ဒါမှမဟုတ် ခေါင်းစဉ်တစ်ခုတည်းအတွက် မတူညီတဲ့ အဖွင့်စာကြောင်း သုံးခု ရေးပါ။
• ရှင်းလင်းပြတ်သားပြီး အချက်အလက်ပါတဲ့ တစ်ခု။
• ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆန်ပြီး စိတ်ခံစားမှုပါတဲ့ တစ်ခု။
• သိလိုစိတ် ဒါမှမဟုတ် အံ့အားသင့်စရာပေးတဲ့ တစ်ခု။
• အသံထွက် ဖတ်ကြည့်ပါ။ ဘယ်ဟာက ကိုယ့်ကို ဆက်ဖတ်ချင်စိတ် ဖြစ်စေသလဲ?
• စဉ်းစားပါ: ကောင်းတဲ့ အစပိုင်းက အော်ဟစ်ဖို့ မလိုဘူး။ စာဖတ်သူကို သိချင်စိတ် ဖြစ်အောင် လုပ်ဖို့ပဲ လိုတယ်။
• သင်ခန်းစာ: ကိုယ့်ဇာတ်လမ်း တကယ်စတဲ့နေရာကနေ စပါ။ မလိုတဲ့ နိဒါန်းချဲ့ထွင်တာကို ကျော်လိုက်ပါ။

လေ့ကျင့်ခန်း ၄ – အဆုံးသတ်မှာ အတွေးစ ကျန်ခဲ့ပါစေ (The Ending)

• ရည်ရွယ်ချက်: ထပ်ခါတလဲလဲ မပြောဘဲ ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ ပိတ်ဖို့ သင်ယူရအောင်။
• လေ့ကျင့်ခန်း:
• ဒီတစ်ပတ် အစောပိုင်းက ရေးခဲ့တဲ့ စာတစ်ခုကို ယူပါ။
• သူ့ရဲ့ နောက်ဆုံးစာပိုဒ်ကို လုံးဝ ဖျက်ပစ်လိုက်။
• ပြီးရင် အောက်ပါအတိုင်း လုပ်ဆောင်မယ့် အဆုံးသတ်အသစ် တစ်ခု ရေးပါ။
• အဖွင့်စိတ်ကူးကို ပဲ့တင်ထပ် ပေးတာမျိုး၊ ဒါမှမဟုတ်
• စာဖတ်သူကို တစ်ခုတည်းသော မှတ်သားစရာ အတွေး ဒါမှမဟုတ် ပုံရိပ်တစ်ခုနဲ့ ချန်ထားခဲ့တာမျိုး။
• စဉ်းစားပါ: အကျဉ်းချုပ်တဲ့ အဆုံးသတ်နဲ့ ပဲ့တင်ထပ်တဲ့ အဆုံးသတ်၊ ဘယ်ဟာက ပိုပြီး သဘာဝကျတယ်လို့ ခံစားရလဲ?
• သင်ခန်းစာ: ခိုင်မာတဲ့ အဆုံးသတ်က အတင်းလုပ်ယူရတာ မဟုတ်ဘူး၊ သူ့အလိုလို စီးဆင်းလာတဲ့အရာ။

လေ့ကျင့်ခန်း ၅ – "အပိုင်းငယ်တွေ" ကို တိပါ၊ ညှပ်ပါ။

• ရည်ရွယ်ချက်: ပြင်ဆင်မှု သေးသေးလေးတွေနဲ့ စာရဲ့ စီးဆင်းမှုနဲ့ ဖတ်ရလွယ်ကူမှုကို တိုးတက်အောင် လုပ်ရအောင်။
• လေ့ကျင့်ခန်း:
• ကိုယ့်ရဲ့ စာပိုဒ်တစ်ခု (စာကြောင်း ၄-၆ ကြောင်း) ကို ရွေးပါ။
• အောက်ပါအတိုင်း လုပ်ဆောင်ပါ:
• စိတ်ကူးတစ်ခုကို ထပ်ခါတလဲလဲ ပြောနေတဲ့ စာကြောင်း တစ်ကြောင်းကို ဖြတ်ပါ။
• အားနည်းတဲ့ ကြိယာ တစ်ခုကို ပိုပြီး အားကောင်းအောင် လုပ်ပါ။
• ရှည်လွန်းတဲ့ စာပိုဒ်ကို နှစ်ပိုင်း ခွဲလိုက်ပါ။
• "သို့သော်လည်း" "ထို့ကြောင့်" လိုမျိုး အကူးအပြောင်း စကားလုံးကို ဖယ်ပြီး စီးဆင်းမှု ချောမွေ့အောင် လုပ်ကြည့်ပါ။
• စဉ်းစားပါ: ဒီပြောင်းလဲမှုတွေ လုပ်ပြီးနောက် ကိုယ့်စာက ပိုပြီး ပေါ့ပါး၊ စည်းချက်ညီတယ်လို့ ခံစားရလား?
• သင်ခန်းစာ: ကောင်းတဲ့စာဆိုတာ သေးငယ်တဲ့ တိုးတက်မှုလေးတွေ ပေါင်းစပ်ထားတာပဲ။

လေ့ကျင့်ခန်း ၆ – စာပိုဒ်ရဲ့ စွမ်းအား

• ရည်ရွယ်ချက်: ရှင်းလင်းမှုနဲ့ စည်းချက်အတွက် စာပိုဒ်ဖွဲ့စည်းပုံကို ဂရုစိုက်ရအောင်။
• လေ့ကျင့်ခန်း:
• ကိုယ့်ရဲ့ ဘလော့ဂ်ပို့စ် ဒါမှမဟုတ် မူကြမ်းတစ်ခုကို ယူပါ။
• စာပိုဒ်တစ်ခုစီအတွက် မေးပါ:
• ဒီစာပိုဒ်က ဘယ်တစ်ခုတည်းသော စိတ်ကူးကို ပြောနေတာလဲ?
• အသက်ရှူဖို့အတွက် အရမ်းရှည်နေပြီလား?
• စိတ်ကူးတစ်ခုတည်းကိုပဲ အသားပေးဖို့ စာပိုဒ်တစ်ခုလုံးကို ပြန်ရေး ကြည့်ပါ။
• စဉ်းစားပါ: စာပိုဒ်တိုလေးတွေက စာဖတ်ရသွက်စေတယ်။ စာဖတ်သူကို တွေးတောဖို့ နေရာပေးတယ်။
• သင်ခန်းစာ: စာပိုဒ်တစ်ခုစီက ခြေလှမ်းတစ်ခုပဲ။ စိတ်ကူးတစ်ခု၊ အသက်ရှူမှုတစ်ခု။

လေ့ကျင့်ခန်း ၇ – စာရေးဆရာ တစ်ယောက်လို ဖတ်ပါ

• ရည်ရွယ်ချက်: လေ့လာမှုကနေ ကိုယ့်ရဲ့ ပြင်ဆင်တဲ့စိတ်ကို လေ့ကျင့်ရအောင်။
• လေ့ကျင့်ခန်း:
• ကိုယ်ကြိုက်တဲ့ Nonfiction စာအုပ်ထဲက ၂-၃ မျက်နှာကို ဖတ်ပါ။
• ဒီအချက်တွေကို သတိထားကြည့်ပါ:
• စာရေးသူက အခန်းကို ဘယ်လို စတင်လဲ?
• ဘယ်လို အဆုံးသတ်လဲ?
• သူတို့က စာမျက်နှာတိုင်းမှာ ဘယ်လို အသံ ဒါမှမဟုတ် ကာလကို ထိန်းထားလဲ?
• ဒီအချက်တွေထဲက ကိုယ့်စာမှာ ဘာကို အတုယူနိုင်မလဲ ဆိုတာ မှတ်စုတိုလေး ရေးပါ။
• စဉ်းစားပါ: သူများကို လေ့လာတာက ကိုယ့်ရဲ့ စည်းချက်၊ ဖွဲ့စည်းပုံနဲ့ အသံကို ပိုပြီး နားလည်စေတယ်။
• သင်ခန်းစာ: စာရေးကောင်းသူတွေဟာ တက်ကြွတဲ့ မျက်လုံးရှိတဲ့ စာဖတ်ကောင်းသူတွေပဲ။

စစ်ဆေးရန် စာရင်း

တစ်ခုခုကို မထုတ်ဝေခင်၊ မတင်ခင် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် သေချာမေးကြည့်ပါ။

• ကိုယ်ရေးမယ့် စာရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို သတ်မှတ်ပြီး အဲဒါကိုပဲ စွဲမြဲစွာ ကိုင်ထားသလား? (စည်းလုံးညီညွတ်မှု)
• ကိုယ့်ရဲ့ အစပိုင်း (Lead) က စာဖတ်သူတွေကို ဆက်ဖတ်ချင်စိတ် ဖြစ်စေသလား?
• ကိုယ့်ရဲ့ အဆုံးသတ် က သူတို့ကို ကျေနပ်တဲ့ ခံစားချက်နဲ့ ချန်ထားခဲ့သလား?
• ကိုယ့် စာပိုဒ်တွေ က တိုတိုလေးနဲ့ စည်းလုံးညီညွတ်မှု ရှိသလား? (တစ်ပိုဒ်၊တစ်စိတ်ကူး)
• သေးငယ်တဲ့အရာတွေ (ကြိယာ၊ စည်းချက်၊ အကူးအပြောင်း) ကို ပိုကောင်းအောင် ပြင်ပြီးပြီလား?

ဒီ ၅ ချက်လုံးကို "ဟုတ်တယ်" လို့ ဖြေနိုင်ရင် — ခင်ဗျားရဲ့ ရေးသားနည်းတွေ အလုပ်ဖြစ်နေပါပြီ!

Zinsser ရဲ့ ရွှေစည်းမျဉ်း ၅ ခု (နည်းလမ်းဆိုင်ရာ ဆောင်ပုဒ်)

• "မင်း ဘာလုပ်ချင်တယ်ဆိုတာ ဆုံးဖြတ်။ ပြီးရင် လုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်။ ပြီးမှ တကယ်လုပ်။"
• "စာကောင်းတစ်စောင်ရဲ့ လျှို့ဝှက်ချက်ကတော့ စာကြောင်းတိုင်းကို သူ့ရဲ့ အသန့်ရှင်းဆုံး အစိတ်အပိုင်းတွေ အဖြစ် ခွာထုတ်လိုက်တာပဲ။" (ရိုးရှင်းအောင် လုပ်ပါ)
• "အစပိုင်း က စာဖတ်သူကို ဆွဲခေါ်သွားရမယ်၊ လွှတ်မပေးရဘူး။"
• "ကောင်းတဲ့စာရေးသားမှု ဆိုတာ ပြန်ပြင်ရေးသားခြင်းပဲ။"
• "မင်းတတ်နိုင်သမျှ ကောင်းအောင် ရေး။ ပြီးရင် ပိုကောင်းအောင် ထပ်ရေး။"

အကယ်လို့ ဒီစာက မိတ်ဆွေအတွက် အကျိုးရှိတယ်၊ အသုံးဝင်တယ်ဆို စာရေးတာကို စိတ်ဝင်စားတဲ့ တခြားသူတွေလည်း ဖတ်ရှုလေ့လာ နိုင်အောင် ပြန်ညွှန်းပေးပြီး ကူညီပေးဖို့ မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါတယ်။ အဆုံးထိ အချိန်ပေး ဖတ်ရှုပေးတဲ့ အတွက် ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

ယခု လက်တွေ့အသုံးချစာအုပ်ကို William Zinsser ၏ On Writing Well စာအုပ်မှ ကောက်နှုတ်ပြီး ReadAct အဖွဲ့သားများမှ ပြင်ဆင်၊ တည်းဖြတ်သည်။

ReadAct: တကယ် ပြောင်းလဲဖို့ ဖတ်ပြီးရင် ထလုပ်